Kennismaking
Ernst Laqueur, geboren in 1880 in Obernigk, Silezië, groeit op in een welvarend joods gezin. Hij studeert in Breslau en Heidelberg farmacologie en medicijnen en trouwt in 1905 met zijn nicht Margarethe Loewenthal uit Brieg (Brzeg, Polen in 1945). Margarethe is mooi en artistiek begaafd.
Ernst kiest voor een universitaire loopbaan: eerst in Heidelberg, waar zijn eerste dochter
Gerda wordt geboren, dan in Königsberg, waar zijn zoon Peter wordt geboren en vervolgens in Halle vervult hij verschillende aanstellingen als assistent en privaatdocent in de fisiologie en farmacologie.
In 1912 verhuist het gezin naar Groningen, waar hij assistent wordt op het fisiologisch laboratorium van professor Hamburger. Kort nadat hij als lector in de biologie is aangesteld breekt de eerste wereldoorlog uit. Hij meldt zich arts-vrijwilliger bij het Duitse leger aan. Het hele gezin met inmiddels drie kinderen verhuist met de vader mee en trekt tenslotte in bij de Loewenthals, ouders van Margarethe Laqueur-Loewenthal in Brieg (Brzeg, Polen in 1945), waar in 1919 de tweede dochter Renate wordt geboren. In 1916 wordt Laqueur naar de Heeresgasschule in Berlijn verplaatst om zich te verdiepen in de behandeling van gasvergiftiging door oorlogsgassen. Als officier van gezondheid, overgeplaatst naar Gent wordt hij daar hoogleraar farmacologie in 1917. Na afloop van de oorlog wordt tegen de docenten, waaronder ook Laqueur, een strafproces gevoerd. Hij wordt als Duitser veroordeeld voor het in gevaar brengen van de Belgische staat. Dit vindt plaats bij verstek omdat Ernst voor het einde van de oorlog tyfus heeft opgelopen en door zijn vrouw naar Brieg is teruggebracht, waardoor zij hem zeer waarschijnlijk het leven heeft gered.
Laqueur krijgt in 1919 het aanbod van professor Snapper, een goede bekende uit zijn Groningse tijd, om zijn assistent in Amsterdam te worden. In 1920 wordt hij gewoon hoogleraar en krijgt hij beschikking over een eigen laboratorium aan de Polderweg in Amsterdam. Hier wordt al in 1923 begonnen met de productie van insuline en de ijking van insuline preparaten.
Samen met Salomon van Zwanenberg, directeur van de Zwanenberg Slachterijen en met de wiskundige J.F. van Oss wordt in 1923 de N.V. Organon opgericht, een commercieel bedrijf voor de bereiding van orgaanpreparaten op wetenschappelijke grondslag. Bij de oprichting van Organon laat Laqueur vastleggen dat 10% van de nettowinst van het bedrijf Organon besteed moet worden aan wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor wordt het laboratorium aan de Polderweg minder afhankelijk van universitaire subsidies. Deze gunstige omstandigheid weten de medewerkers van het laboratorium ten volle te benutten waardoor het laboratorium in de voorhoede van wetenschappelijk endocrinologisch onderzoek kan verrichten en grote bekendheid verwerft. Ernst Laqueur wordt veel gevraagd als spreker en is vaak op reis.
Daarnaast wordt hij actief in steuncomités voor vluchtelingen uit Duitsland en midden Europa toen in de jaren dertig het opkomend en regerend nationaal-socialisme in Duitsland het leven voor veel bijzondere mensen en joden moeilijk maakte.
Mijn grootouders gaan aanvankelijk aan de Middenweg in Amsterdam wonen. Nog voor de oorlog verhuizen zij naar de Sarphatikade tegenover het AmstelHotel. Als kleine meisjes kijken wij gedrieën, zittend in de brede vensterbank, naar de vele lichtjes die schitteren op het water tegen het avond.
Afgezien van zijn wetenschappelijke gedrevenheid is hij thuis een aanwezige vader en een charmante gastheer die uitstekend piano speelt en van dansen houdt. Ook is hij jarenlang tot aan zijn dood voorzitter geweest van de Amsterdamse kunstkring ‘voor allen’.
Mijn grootmoeder Margarete Loewenthal is een doortastende, eigengereide vrouw. Veeleisend voor haar kinderen is zij een levendige gastvrouw, die graag in haar huis gasten ontvangt, vaak uit het buitenland zoals Alma Mahler en Frans Werfel, hetgeen blijkt uit het dagboek van
mijn moeder. Zij zingt dan ook voor familie en gasten begeleid aan de vleugel door haar man.
In 1941 wordt Ernst Laqueur als joodse professor door de bezetter ontslagen en wordt hem de toegang tot zijn laboratorium ontzegd. Beschermd door onbekenden heeft hij nooit de Jodenster moeten dragen en kan hij in Amsterdam blijven wonen. Zijn kinderen vallen niet onder deze bescherming. Eind oktober 1943 wordt die bescherming opgeheven. De twee dochters
Gerda Oestreicher-Laqueur en Renate Goldschmidt-Laqueur worden met hun families in opdracht van de Duitsers van huis gehaald.
Na de bevrijding heeft Laqueur zijn wetenschappelijk werk weer voluit voort kunnen zetten. Veel blijken van waardering van vakgenoten en onderscheidingen ontvangt hij in die laatste jaren.
In 1947 op vakantie in Zwitserland is hij, te hulp schietend bij een verkeersongeval, aan een hartaanval overleden.
De Laqueurs hebben jarenlang twee vaste plaatsen 2e rij balkon gehad voor het donderdagavondconcert in het concertgebouw. In mijn studietijd midden vijftiger jaren in Amsterdam heb ik mijn grootmoeder vaak mogen begeleiden naar die donderdagavond concerten. Voor mij iedere keer een geweldige belevenis. Mijn grootmoeder hield veel van de muziek van Mahler en Wagner! Van de muziek van Schönberg, Berg en Britten daarentegen moest zij niets hebben. Ostentatief stond zij dan op om thee of koffie te gaan drinken.
Tijdens mijn studie fietste ik eens per week naar Artis, de Amsterdamse dierentuin, om daar te tekenen en om dan op de terugweg zo nu en dan langs de Sarphatikade te gaan voor een lekkere lunch bij mijn grootmoeder.
De historicus Dr. Peter Jan Knegtmans werkt aan de biografie van Ernst Laqueur. Deze zal in het najaar 2014 in Amsterdam uitkomen.
Biografie Ernst Laqueur 1880-1947 en
Margarethe Laqueur-Loewenthal 1883-1959
| 1880-1947 |
Ernst Laqueur wordt geboren in Silezië |
| 1883-1959 |
Margarethe Loewenthal wordt geboren in Brieg (Brzeg, Polen na 1945) |
| 1904 |
Laqueur behaalt zijn artsexamen |
| 1905 |
promoveert in Breslau |
| 1905 |
huwelijk van Ernst en Margarethe Laqueur-Loewenthal |
| 1906 |
geboorte dochter Gerda in Heidelberg, Duitsland |
| 1909 |
geboorte zoon Peter in Königsberg, Duitsland |
| 1914 |
geboorte zoon Hein in Braunschweig |
| 1912 |
wordt assistent bij fisioloog H.J. Hamburger in Groningen, Nederland |
| 1914 |
Eerste Wereldoorlog breekt uit, Laqueur meldt zich, het gezin gaat naar Duitsland |
| 1916 |
doet onderzoek naar behandeling gifgassen in Berlijn |
| 1917 |
wordt overgeplaatst naar Gent, wordt daar hoogleraar |
| 1918 |
krijgt tyfus en wordt door zijn vrouw naar Brieg gehaald |
| 1919 |
geboorte dochter Renate in Brieg, krijgt werk in Groningen |
| 1920 |
benoeming gewoon hoogleraar in Amsterdam |
| 1922 |
dochter Lilo wordt geboren |
| 1923 |
oprichting Organon N.V., eigen laboratorium Polderweg in Amsterdam |
| 1941 |
de Duitsers ontslaan Laqueur en ontzeggen hem toegang tot zijn laboratorium |
| 1947 |
Ernst Laqueur sterft in Zwitserland |
| 1959 |
Margarethe Laqueur-Loewenthal sterft in Amsterdam |